Phát hiện 158 loài mới tại Việt Nam trong hai năm 2021, 2022 và ngăn chặn đà tuyệt chủng các loài
Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn thiên nhiên (WWF) vừa công bố báo cáo về phát hiện 380 loài mới, trong 2 năm 2021 và 2022, tại khu vực Tiểu vùng sông Mekong mở rộng (gồm Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam); riêng ở Việt Nam đã phát hiện 158 loài. Báo cáo được công bố ngày 22/5 nhằm kêu gọi các hành động khẩn cấp về giảm nguy cơ mất sinh cảnh và chấm dứt nạn buôn bán động vật hoang dã tại Việt Nam và khu vực.
Khu vực vực Tiểu vùng sông Mekong mở rộng là nơi các loài mới được phát hiện liên tục từ năm 1997 đến nay, với tổng số loài được phát hiện lên đến 3.390 loài gồm thực vật có mạch, cá, lưỡng cư, bò sát, chim và động vật có vú. Trong 2 năm 2021-2022, các nhà khoa học đã khám phá 380 loài thực vật có mạch và động vật có xương sống tại khu vực này. Trong đó, có 290 loài thực vật, 19 loài cá, 24 loài lưỡng cư, 46 loài bò sát và một loài động vật có vú được tìm thấy ở Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam. Trong đó Việt Nam chiếm số lượng nhiều nhất với 158 loài mới. Những phát hiện này chứng minh rằng khu vực vẫn là mảnh đất màu mỡ cho khám phá khoa học và một "điểm nóng" về đa dạng loài; đồng thời cảnh báo về các hoạt động phá hủy thiên nhiên môi trường sống khiến nhiều loài đã tuyệt chủng trước khi chúng được phát hiện.
Theo Báo cáo, một số loài mới tại Việt Nam được các nhà khoa học thế giới đánh giá cao như: Loài thu hải đường Begonia catbensis được phát hiện ở các đảo đá vôi của Vườn Quốc gia Cát Bà. Loài này được tìm thấy trên các thành tạo núi đá vôi. Hiện có 21 loài thu hải đường được công nhận ở Việt Nam. Mặc dù tương tự như các loài khác trong nhóm, Loài thu hải đường Begonia catbensis được phân biệt với việc có lông trên thân cây mảnh, các cấu trúc giống như lá được tìm thấy gần phần gốc của những thân cây này, dày đặc giống như bọng nước hình nón các cấu trúc trên bề mặt trên của phiến lá, kèm theo là một số khác biệt trong cấu trúc hoa. Loài này được cho là chỉ còn dưới 200 cá thể trưởng thành trong một phạm vi phân phối rất hạn chế. Loài này được coi là hiếm, xếp hạng bảo tồn ở mức Nguy cấp.
Loài ếch mới Quasipaa taoi được ghi nhận trên Núi Ngọc Linh, đỉnh núi cao nhất miền Trung Việt Nam với 2.598m. Chúng được tìm thấy ở đầu nguồn của đá suối trong rừng thứ sinh thường xanh ở khoảng 1.500m so với mực nước biển trung bình. Đây là một loài ếch lớn – cơ thể của con đực có kích thước lên tới 85mm, với con cái ngắn hơn khoảng 15 mm. Các nhà nghiên cứu đã quan sát một số hình thái điểm khác biệt so với các loài khác trong chi Quasipaa, thường được gọi là ếch gai, thử nghiệm di truyền xác nhận nó là một loài riêng biệt. Quasipaa taoi đại diện cho loài thứ 13 của chi ếch gai trên thế giới, trong đó riêng Việt Nam đã phát hiện 6 loài này. Phát hiện này đã khẳng định tính đa dạng rất cao của các loài lưỡng cư đặc hữu ở dãy núi Trung Trường Sơn của Việt Nam. Giống như các loài đặc hữu khác bị hạn chế phân bố, Q. taoi đối mặt nguy cơ tuyệt chủng do mất môi trường sống khi con người ngày càng mở rộng diện tích canh tác, khai thác gỗ trái phép và phát triển du lịch. Loài này cũng được người dân địa phương săn bắt làm thực phẩm. Do đó, các nhà nghiên cứu xếp loại chúng ở mức là Gần bị đe dọa trong Danh sách đỏ của Liên minh Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN).
Việt Nam có nhiều loài ếch rêu (Theloderma) hơn bất kỳ quốc gia nào và việc phát hiện của ếch Khôi (Theloderma khoii) nâng tổng số lên 17 loài ếch này tại nước ta. ếch Khôi được phát hiện tại tỉnh Hà Giang ở phía Đông Bắc Việt Nam. Loài này dài khoảng 5-6cm, có màu xanh rêu và có những đường vân và mụn cóc không đều trên da dễ ẩn mình với môi trường xung quanh. Các nghiên cứu về hình thái và phân tử cho thấy Ếch rêu Khôi (đặt theo tên Giáo sư, Tiến sỹ Lê Vũ Khôi từ Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội) là một loài độc đáo. Phạm vi sinh sống chính xác của loài mới này vẫn chưa được xác định, có thể bao gồm khu vực Đông Bắc Việt Nam và mở rộng đến tỉnh Vân Nam ở Trung Quốc. Tuy nhiên, việc xây dựng đường biên giới, mở rộng nông nghiệp và khai thác gỗ bất hợp pháp đều đe dọa đến sự đa dạng sinh học phong phú của rừng karst của khu vực. Các nhà nghiên cứu phân loại nguy cơ tuyệt chủng của loài này ở mức Nguy cấp.
Rắn tia nắng (Xenopeltidae), được đặt tên theo vảy óng ánh của chúng, được phân bố rộng rãi khắp Đông Nam Á. Loài rắn tia nắng INTERMEDIUS mới được phát hiện tại một địa phương trong khu vực Trung Trường Sơn của Việt Nam. Các nhà nghiên cứu đã thu thập một số mẫu vật trong 2006 từ rừng thường xanh ở miền núi khu vực tỉnh Kon Tum, ở độ cao từ 1.500m và 2.500m so với mực nước biển trung bình. Loài mới được đặt tên là X. intermedius vì hình dạng và độ giãn dài của đầu và kích thước mắt của nó là trung bình giữa hai loài chị em của nó. Giống như tất cả các loài rắn tia nắng, nó có bề mặt vảy óng ánh nhưng được ngụy trang tốt, có màu nâu nhạt đều ở trên và màu vàng kem nhạt hơn ở bên dưới. Rắn tia nắng ăn ếch nhái và các loài rắn nhỏ hơn, đồng thời giết chết con mồi bằng cách siết chặt. Nghiên cứu chỉ ra rằng Tây Nguyên của Việt Nam có sự đa dạng cao về các loài lưỡng cư và bò sát, bao gồm nhiều loài bí ẩn (không thể phân biệt về mặt hình thái nhưng khác biệt về mặt di truyền). Các nghiên cứu gần đây đã tiết lộ nhiều loài mới cho khoa học ở khu vực này.
Ông Nguyễn Văn Trí Tín, Quản lý Chương trình Bảo tồn Động vật Hoang dã của WWF-Việt Nam cho biết: Những loài mới này đang chịu áp lực rất lớn từ nạn phá rừng, môi trường sống bị phá huỷ, phát triển đường sá, ô nhiễm, dịch bệnh lây lan do các hoạt động của con người, phải cạnh tranh với các loài xâm lấn và chịu tác động tàn phá của nạn buôn bán động vật hoang dã bất hợp pháp. Nhiều loài đã tuyệt chủng trước khi chúng được phát hiện. Do đó, chúng ta cần có những hành động cấp bách để ngăn chặn sự tuyệt chủng các loài hoang dã bằng cách bảo vệ sinh cảnh sống của chúng, hỗ trợ khôi phục quần thể các loài tự nhiên, tái hoang dã và ngăn chặn các hoạt động săn bắt mua bán động vật hoang dã trái phép.
Tiến sĩ Nguyễn Quảng Trường, Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) nhấn mạnh, cần phải hành động ngay lập tức để đảo ngược tình trạng suy thoái đa dạng sinh học đang ở mức báo động trong khu vực. Chính phủ, các tổ chức phi chính phủ và công chúng quan tâm nhiều hơn đến các giải pháp bảo tồn trong thời gian tới.
Tiến sĩ Nguyễn Quảng Trường cho biết, Việt Nam những năm gần đây đã có nhiều hành động, đặc biệt Chính phủ đã phê duyệt Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050, đã xác định rất nhiều hành động cụ thể để bảo vệ sinh cảnh, bảo vệ các loài quý hiếm, tuyên truyền, đưa ra khuyến cáo người dân cần bảo vệ sinh cảnh sống, tránh đánh bắt các loài sinh vật hoang dã theo kiểu tận diệt để phục hồi quần thể của nó. Đó cũng là một trong các biện pháp kịp thời để bảo vệ các loài. Ngoài ra còn có các dự án tuyên truyền để bảo vệ sinh cảnh cũng như phòng chống buôn bán trái pháp luật các loài hoang dã giúp bảo vệ đa dạng sinh học của Việt Nam.
Để ngăn chặn đà suy giảm dẫn đến tuyệt chủng các loài, Việt Nam cũng đã tham gia và đóng góp tích cực vào các điều ước quốc tế liên quan (Công ước đa dạng sinh học; Công ước Ramsar; Công ước quốc tế về buôn bán các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp; Nghị định thư Cartagena về an toàn sinh học, Nghị định thư Nagoya về tiếp cận nguồn gen và chia sẻ lợi ích, Nghị định thư bổ sung Nagoya-Kuala Lumpur…). Bên cạnh đó, các cam kết quốc tế, yêu cầu từ thực tiễn trong nước đã được luật hoá trong hệ thống các văn bản gồm: Luật Đa dạng sinh học, Luật Bảo vệ môi trường, Luật Quy hoạch, Luật Lâm nghiệp, Luật Thuỷ sản, trong Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050; Quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 và nhiều văn bản liên quan khác…
Xem chi tiết báo cáo WWF tại đây.
https://vast.gov.vn/
