Thương mại điện tử và vấn đề rác thải nhựa: thực trạng và giải pháp bền vững cho Việt Nam
Trong những năm gần đây, thương mại điện tử đã phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam. Sự phát triển này đã mang lại nhiều lợi ích kinh tế, nhưng đồng thời cũng gây ra những tác động đáng kể đến môi trường. Trong khi các nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra những ảnh hưởng tích cực và tiêu cực của thương mại điện tử đối với môi trường, tại Việt Nam, vấn đề này vẫn chưa nhận được sự quan tâm đúng mức từ các nhà hoạch định chính sách và giới học giả. Tuy nhiên, một số tổ chức, người tiêu dùng, và phương tiện truyền thông đã bắt đầu chú ý đến tình trạng sử dụng quá mức bao bì, đặc biệt là bao bì nhựa, trong bán lẻ trực tuyến, dẫn đến những tác động tiêu cực ngày càng rõ rệt đến môi trường.
Nhằm nghiên cứu sâu hơn về việc sử dụng bao bì trong thương mại điện tử tại Việt Nam, Dự án "Giảm thiểu rác thải nhựa đại dương tại Việt Nam", được Cục Biển và Hải đảo phối hợp triển khai cùng Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên WWF tại Việt Nam, đã cùng với Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam thực hiện một nghiên cứu vào năm 2023. Nghiên cứu này cung cấp số liệu định lượng về việc sử dụng bao bì nhựa trong thương mại điện tử, từ đó tìm kiếm các cơ hội và biện pháp can thiệp nhằm giảm thiểu rác thải nhựa thất thoát ra môi trường.
Theo báo cáo từ nghiên cứu, sau một thập kỷ tăng trưởng mạnh mẽ, tốc độ tăng trưởng của bán lẻ trực tuyến trên toàn thế giới đã chậm lại từ năm 2022. Tuy nhiên, dự kiến từ năm 2023 đến 2026, tốc độ tăng trưởng của bán lẻ trực tuyến vẫn sẽ cao hơn gấp đôi so với bán lẻ truyền thống. Doanh thu bán lẻ trực tuyến toàn cầu năm 2023 dự kiến đạt 6,2 nghìn tỷ USD, với tốc độ tăng trưởng 11%. Tại Việt Nam, quy mô thị trường bán lẻ hàng hóa trực tuyến năm 2023 ước tính khoảng 17,3 tỷ USD, với 1,84 tỷ gói, kiện hàng hóa được vận chuyển. Các loại bao bì phổ biến trong bán lẻ trực tuyến bao gồm hộp các-tông, túi giấy, túi nilon, và các vật liệu phụ như băng keo nhựa, xốp nilon bong bóng khí, màng bọc nilon.
Theo ước tính, năm 2023 thương mại điện tử tại Việt Nam sử dụng 332 nghìn tấn bao bì, trong đó bao bì nhựa chiếm 171 nghìn tấn. Với tốc độ tăng trưởng trên 25% mỗi năm, đến năm 2030 lượng rác thải nhựa từ thương mại điện tử có thể lên tới 800 nghìn tấn. Tình trạng này đặc biệt nghiêm trọng ở các địa phương ven biển và sông lớn như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòng, Đà Nẵng, Huế, Cần Thơ, và Nha Trang, nơi mà rác thải nhựa từ thương mại điện tử dễ dàng trôi ra biển do chưa được thu gom, tái chế hoặc xử lý đúng cách.
Để phát triển thương mại điện tử bền vững và thân thiện với môi trường, cần thực hiện ngay một số biện pháp. Đầu tiên, cần thống kê chính thức về bao bì và vật liệu nhựa sử dụng trong thương mại điện tử để cung cấp thông tin chính xác cho việc hoạch định chính sách và pháp luật. Thứ hai, cần ban hành các chính sách và tiêu chuẩn đóng gói thân thiện với môi trường. Thứ ba, các cơ quan quản lý cần đẩy mạnh tuyên truyền về tác động tiêu cực của rác thải nhựa và nâng cao nhận thức của người tiêu dùng. Cuối cùng, cần khuyến khích người tiêu dùng lựa chọn các sản phẩm thân thiện với môi trường và tham gia vào phong trào thương mại điện tử xanh.
Thương mại điện tử là một động lực quan trọng cho sự phát triển kinh tế, nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức lớn đối với môi trường. Để đảm bảo sự phát triển bền vững, cần có những biện pháp mạnh mẽ và toàn diện nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực của thương mại điện tử, đặc biệt là vấn đề rác thải nhựa. Chỉ khi đó, thương mại điện tử mới thực sự trở thành một công cụ hiệu quả cho sự phát triển bền vững của Việt Nam.
